بیوگرافی استاد مرتضی ممیز

مرتضی ممیز متولد 4/6/1315 تهران، میدان مولوی و فرزند محمدعلی و خانم کوچک، سرانجام در شب ِ 4/8/1384 چشم از جهان گرافیکی خود فرو بست. جهانی که خود ساخت و ساخت و به اتمام رساند. مرتضی ممیز در سال 44 از دانشکده هنرهای زیبای تهران فارغ التحصیل شد و سه سال بعد گواهینامه ی طراحی غرفه و ویترین و معماری خود را از مدرسه عالی هنرهای تزیینی ِ پاریس دریافت نمود. گفتنی است دوره اخذ لیسانس ممیز 11 سال به طول انجامید و ممیز در این دوره به کارهای مختلفی چون کار در آتلیه گرافیکی و... مشغول بود. سیمای کاریش در این دوره در آثار متعدد روی جلد و پوستر نمایان می نمود. آثارش در این زمان نگاهی نخبه گر و پیشرو داشت. همچنین درگیری های فکری ممیز با نسل قدیمی که گرافیک را در آثاری خرد و همه فهم ِ لاله زار درک می کردند باعث گردید تا همواره با نظام گرافیکی ِ کم توانی در جامعه مواجه گردد که در آن گرافیست، تکنیسین خوانده می شد و اعتبار وی تنها به پول درک می گردید. شاید همین نظام کم توان باعث شد تا در سال 48 پیشنهاد ایجاد رشته گرافیک را به دانشکده ی هنرهای زیبا بدهد. بنیانگذاری این رشته برای دانشجویان هنر باعث گردید تا سیستم ناقص گرافیک که بدست ناتوان(و یا کم توان) نقاشان اداره می شد و می رفت به سمت انحطاط برود، جان بگیرد و تلاشی را برای پا گرفتن در خشکزارِ این سرزمین آغاز کند و در ادامه گرافیستهایی نوجو پدید آیند و برگ تازه ای از آثار گرافیک را بازگشایی نمایند.
تا این زمان(1348) مرتضی ممیز به غیر از طراحی گرافیک برای کتابها و پوسترها، تلاشی را تحت عنوان مدیرهنری در مجلاتی چون ایران آباد(39) کتاب و کیهان هفته(40و41)، فرهنگ(40) کاوش(42و43)، نگین(44) آغاز نمود. مجلاتی که نحوه و سبک کاری ممیز را در جامعه تثبیت و معرفی نموده است. آثار ممیز در این دوره در کتاب هفته به چنان پرکاری و دوره ی خلاقی بدل می گردد که نام ممیز را به عنوان گرافیستی مولف و کم نظیر بر سر زبانها می اندازد. همچنین ادامه کار ممیز در نشریات فرهنگ و نگین، راه را برای ورود گرافیستهای جوان و نوجوی دهه ی 40 مانند فرشید مثقالی باز می نماید. آثار روی جلد ممیز برای نشریه کتاب هفته نمونه هایی از چاپ (سیلک و لیتوگرافی) موفق و خلاقانه ای است که ارزشهای گرافیکی بسیار مفیدی را با خود به همراه دارد. تصویرسازی های درون کتاب نگاه نوجو و بی قرار او را که کمی متاثر از آثار گرافیکی اروپای شرق به خصوص لهستان و شوری سابق می نمود را داراست. این نگاه چنان از فیلتر مرتضی ممیز گذشت که تاثیر آن را بر جریان گرافیک و آثار گرافیستها می توان مشاهده نمود. روی جلدها در نگین و فرهنگ و زندگی نمونه ی برخورد خلاق و گرافیکی با موضوعاتی چون مشاهیر و ادبا می باشد که اگر چاپ نا مرغوب آن زمان را در دست پر خمیر ممیز، جذاب و حتی شاهکار بدانیم، کم بیجا نگفته ایم. در این دوره، صنعت چاپی که جای چندانی برای مانورِ تونالیته ها و رنگها ندارد با طراحی و شگردهای ممیز به دوره ای از کارهای خلاق و متفاوت بدل گردیده است و راه را برای ورود آثارِ آوانگارد در گرافیک می گشاید. می بایست به یاد آوریم در این دوره گرافیست از مرز برش کاغذ خود هم مطمئن نبودند و حاصل چاپ شده آثارشان معمولا فرق زیادی با نمونه طراحی شده داشته است ولی ممیز با مصالحه، سعی در ایجاد فضای کاری خلاق و پویا به نفع خویش می نماید. ممیز در این آثار به هیچ وجه گرفتار تولید آثاری صرفا ً تکنیکی نگردیده و همواره ابزار را در راه بیان ایده ها و افکارش به کار بست.
چندان مبالغه نخواهد بود اگر بگوییم واژگان گرافیکِ آکادمیکِ امروز، عمری به اندازه ی مرتضی ممیز دارد یا شاید بهتر بگوییم عمری وابسته ی به مرتضی ممیز دارد. همچنین او از سال 48 تاکنون با تربیت خیل بسیاری از دانشجویان گرافیک تاثیر مثبتی بر ارتقاء و شناخت گرافیک در بین جامعه ی ایرانی داشت. ممیز علاوه بر دانشکده ی هنرهای زیبا در دانشکده ی هنرهای تزیینی و دانشگاه فارابی نیز تدریس نمود و رییس انتخابی کمیته هنرهای تجسمی یونسکو در تهران بوده است. عضو International Advertising Association نیویورک تا سال 54 بوده است و از سال 56 تاکنون نیز یکی از اعضای انجمن بین المللی طراحان گرافیک محسوب می گردد. علاوه بر اینها وی عضو موسس و رییس هیات مدیره انجمن صنفی طراحان گرافیک ایران و مشاور هنری و داور چندین بینال و نمایشگاه در داخل و خارج از ایران محسوب می گردد.
در ادامه فعالیت مرتضی ممیز در دهه چهل، وی مدیر هنری نشریات ِ فرهنگ و زندگی(48تا57)، رودکی(50 تا57)، سینما(53و54)، معماری و هنر ایران(66)، کلک(69تاکنون)، نگاه نو(70تا78)، شریف(72تا80)، تصویر(71)، Silk Road(73و74)، فصلنامه خاورمیانه(73)، گفتگو(73تاکنون)، پیام امروز(73تا79)، زمان(73تا79) و جشنواره ی جهانی فیلم تهران(52تا56) نیز به شمار می آید.
در حوزه ی تئاتر نیز با آثار «دیکته و زاویه» نوشته غلامحسین ساعدی و کارگردانی رشیدی در سال47 آغاز به کار نمود و طراحی صحنه ی این کار را بر عهده داشت و در ادامه طراحی صحنه هایی چون پرواربندان(ساعدی)، لئوکادیا(ژان آنوی- سمندریان)، وای بر مغلوب(ساعدی-رشیدی)، بازرس(گوگل-انتظامی) و...و همچنین طراح نورِ بازگشتی نیست(گلچهره سجادیه)، دندون طلا(داود میرباقری) و... را خلق نموده است. او علاوه بر آثار پوستر فیلم مانند ستارخان(علی حاتمی)، طبیعت بی جان(سهراب شهیدثالث)، مادر(علی حاتمی)، هامون(داریوش مهرجویی) و... سه انیمیشن کوتاه با عنوانهای: آنکه عمل کرد و آنکه خیال بافت(50)، یک نقطه ی سبز(51) و سیاه پرنده(52) را در پرونده خویش دارد. همچنین تصویرگر کتابهای بسیاری برای کودکان و نوجوانان محسوب می شود که مطرح ترین آنان مانند «اینک خورشید» نگاهی بسیار خلاق و جذاب در مقوله تصویر دارد، نگاهی پویا به پدیدآوری تصویرسازی کتاب کودک با مصالح تکرارشونده و درک مناسب از ویژگی های تصویر در خدمت متن. در تصاویر این کتاب با استفاده از فنون دستگاه کپی تصاویر طراحی شده توسط خود ممیز تکرار و کنار یکدیگر کلاژ گردیده است. آثار این کتاب نشان از هوش بالای طراح در گزینش و استفاده از تکنینک دارد. همچنین کتاب «قصه های قرآن» که یکی از معروفترین آثار وی با تکنیک «اسکراچ برد» به حساب می آید راهی تازه در تهیه ی تصویر سیاه و سفیدِ کتابهای نوجوانان می باشد. اتفاقی که تاثیر آن را در آثار تصویرگران هم نسل و بعد از خود به صورتی جدی می توان پیدا نمود. تمام آثار چاپ شده و فعالیتهای گذشته وی در اعتلای گرافیک و گذر از «کم دانسته ها» موثر و توانا بوده است.
مرتضی ممیز علاوه بر دهها عنوان مقاله، نقد و گفتگو، آثاری را در هیبت کتاب به طبع رسانیده است که از جمله آنها می توان طراحی و نقاشی( وزارت آموزش و پرورش-51)، Graphic art in iran(شورای عالی فرهنگ و هنر-53)، طرح تزیینی و نقشه کشی (وزارت آموزش و پرورش-54)، نشانه ها(چهاررنگ-62)، طراحی اعلان(ویلهم-1984-آلمان)، تصویر و تصور(اسپرک-68)، طراحی روی جلد(ماه ریز-80)، طراحی اعلان جلد2(مرکز-81)، طراحی نشانه جلد2(ماه ریز-81) را ذکر نمود.
اگرچه در سالیان اخیر چندان کار گرافیک نمی کرد و شاید بهتر بگوییم آثار چندان خوبی نداشت(آنطور که مرتضی ممیز را می شناختیم) ولی در شکلی تازه (به قول قباد شیوا:) دیپلمات فرهنگی شده بود و سعی بسیاری در تشکیل انجمن صنفی و ایجاد بستری برای حضور گرافیست ها از خود نشان داد که نتایج آن در شکل گیری نهادهای مختلف و گروههای هنری می توان جستجو کرد و فضای راکد گرافیک با تک عنوان نشریه گرافیکی و یک بینال دست و پا شکسته را (به همراه هم نسلان دیگر) تبدیل به جریانی از گروههای مختلف گرافیکی، بینالها و نمایشگاههای متعدد نمود که نیاز است تا از طرف نسل حاظر ادامه یابد. جریاناتی چون بینال پوستر، نمایشگاه روی جلد کتاب، پوسترهای تجربی و نمایشگاه تایپوگرافی و.... وی با برپایی و تشویق مجلات مختلف گرافیک و چاپ و معرفی هنرمندان و هنر گرافیک ایران به جهان راهی را به جوانمردی در زندگی طی نمود.
چندان مبالغه نخواهد بود اگر بگوییم واژگان گرافیکِ آکادمیکِ امروز، عمری به اندازه ی مرتضی ممیز دارد یا شاید بهتر بگوییم عمری وابسته ی به مرتضی ممیز دارد. همچنین او از سال 48 تاکنون با تربیت خیل بسیاری از دانشجویان گرافیک تاثیر مثبتی بر ارتقاء و شناخت گرافیک در بین جامعه ی ایرانی داشت. ممیز علاوه بر دانشکده ی هنرهای زیبا در دانشکده ی هنرهای تزیینی و دانشگاه فارابی نیز تدریس نمود و رییس انتخابی کمیته هنرهای تجسمی یونسکو در تهران بوده است. عضو International Advertising Association نیویورک تا سال 54 بوده است و از سال 56 تاکنون نیز یکی از اعضای انجمن بین المللی طراحان گرافیک محسوب می گردد. علاوه بر اینها وی عضو موسس و رییس هیات مدیره انجمن صنفی طراحان گرافیک ایران و مشاور هنری و داور چندین بینال و نمایشگاه در داخل و خارج از ایران محسوب می گردد.
در ادامه فعالیت مرتضی ممیز در دهه چهل، وی مدیر هنری نشریات ِ فرهنگ و زندگی(48تا57)، رودکی(50 تا57)، سینما(53و54)، معماری و هنر ایران(66)، کلک(69تاکنون)، نگاه نو(70تا78)، شریف(72تا80)، تصویر(71)، Silk Road(73و74)، فصلنامه خاورمیانه(73)، گفتگو(73تاکنون)، پیام امروز(73تا79)، زمان(73تا79) و جشنواره ی جهانی فیلم تهران(52تا56) نیز به شمار می آید.
در حوزه ی تئاتر نیز با آثار «دیکته و زاویه» نوشته غلامحسین ساعدی و کارگردانی رشیدی در سال47 آغاز به کار نمود و طراحی صحنه ی این کار را بر عهده داشت و در ادامه طراحی صحنه هایی چون پرواربندان(ساعدی)، لئوکادیا(ژان آنوی- سمندریان)، وای بر مغلوب(ساعدی-رشیدی)، بازرس(گوگل-انتظامی) و...و همچنین طراح نورِ بازگشتی نیست(گلچهره سجادیه)، دندون طلا(داود میرباقری) و... را خلق نموده است. او علاوه بر آثار پوستر فیلم مانند ستارخان(علی حاتمی)، طبیعت بی جان(سهراب شهیدثالث)، مادر(علی حاتمی)، هامون(داریوش مهرجویی) و... سه انیمیشن کوتاه با عنوانهای: آنکه عمل کرد و آنکه خیال بافت(50)، یک نقطه ی سبز(51) و سیاه پرنده(52) را در پرونده خویش دارد. همچنین تصویرگر کتابهای بسیاری برای کودکان و نوجوانان محسوب می شود که مطرح ترین آنان مانند «اینک خورشید» نگاهی بسیار خلاق و جذاب در مقوله تصویر دارد، نگاهی پویا به پدیدآوری تصویرسازی کتاب کودک با مصالح تکرارشونده و درک مناسب از ویژگی های تصویر در خدمت متن. در تصاویر این کتاب با استفاده از فنون دستگاه کپی تصاویر طراحی شده توسط خود ممیز تکرار و کنار یکدیگر کلاژ گردیده است. آثار این کتاب نشان از هوش بالای طراح در گزینش و استفاده از تکنینک دارد. همچنین کتاب «قصه های قرآن» که یکی از معروفترین آثار وی با تکنیک «اسکراچ برد» به حساب می آید راهی تازه در تهیه ی تصویر سیاه و سفیدِ کتابهای نوجوانان می باشد. اتفاقی که تاثیر آن را در آثار تصویرگران هم نسل و بعد از خود به صورتی جدی می توان پیدا نمود. تمام آثار چاپ شده و فعالیتهای گذشته وی در اعتلای گرافیک و گذر از «کم دانسته ها» موثر و توانا بوده است.
مرتضی ممیز علاوه بر دهها عنوان مقاله، نقد و گفتگو، آثاری را در هیبت کتاب به طبع رسانیده است که از جمله آنها می توان طراحی و نقاشی( وزارت آموزش و پرورش-51)، Graphic art in iran(شورای عالی فرهنگ و هنر-53)، طرح تزیینی و نقشه کشی (وزارت آموزش و پرورش-54)، نشانه ها(چهاررنگ-62)، طراحی اعلان(ویلهم-1984-آلمان)، تصویر و تصور(اسپرک-68)، طراحی روی جلد(ماه ریز-80)، طراحی اعلان جلد2(مرکز-81)، طراحی نشانه جلد2(ماه ریز-81) را ذکر نمود.
اگرچه در سالیان اخیر چندان کار گرافیک نمی کرد و شاید بهتر بگوییم آثار چندان خوبی نداشت(آنطور که مرتضی ممیز را می شناختیم) ولی در شکلی تازه (به قول قباد شیوا:) دیپلمات فرهنگی شده بود و سعی بسیاری در تشکیل انجمن صنفی و ایجاد بستری برای حضور گرافیست ها از خود نشان داد که نتایج آن در شکل گیری نهادهای مختلف و گروههای هنری می توان جستجو کرد و فضای راکد گرافیک با تک عنوان نشریه گرافیکی و یک بینال دست و پا شکسته را (به همراه هم نسلان دیگر) تبدیل به جریانی از گروههای مختلف گرافیکی، بینالها و نمایشگاههای متعدد نمود که نیاز است تا از طرف نسل حاظر ادامه یابد. جریاناتی چون بینال پوستر، نمایشگاه روی جلد کتاب، پوسترهای تجربی و نمایشگاه تایپوگرافی و.... وی با برپایی و تشویق مجلات مختلف گرافیک و چاپ و معرفی هنرمندان و هنر گرافیک ایران به جهان راهی را به جوانمردی در زندگی طی نمود
ممیز در سال 1344 از دانشگاه تهران، دانشکده هنرهای زیبا فارغ‌التحصیل شد و سه سال بعد گواهینامه? طراحی غرفه و ویترین و معماری خود را از مدرسه عالی هنرهای تزیینیِ پاریس دریافت کرد. دوره اخذ لیسانس ممیز 11 سال به طول انجامید و ممیز در این دوره به کارهای مختلفی چون کار در آتلیه گرافیکی و... مشغول بود.
از دوستان بسیار صمیمی و هم‌رشته‌ی او می‌توان به آقای محمود جهان پناه اشاره کرد. در سال 1348 پیشنهاد ایجاد رشته گرافیک را به دانشکده هنرهای زیبا ارائه نمود. بنیانگذاری این رشته برای دانشجویان هنر باعث گردید تا سیستم ناقص گرافیک جان بگیرد و تلاشی را آغاز کند. تا این سال ممیز به‌غیر از طراحی گرافیک برای کتاب‌ها و پوسترها، تلاشی را تحت عنوان مدیر هنری در مجلاتی چون ایران آباد، کتاب هفته، کیهان هفته، فرهنگ، کاوش، نگین آغاز نمود. مجلاتی که نحوه و سبک کاری ممیز را در جامعه تثبیت و معرفی نموده‌است.
آثار ممیز در این دوره در کتاب هفته به چنان پرکاری و دوره خلاقی بدل می‌گردد که نام ممیز را به عنوان گرافیستی مولف و کم نظیر بر سر زبانها می‌اندازد. همچنین ادامه کار ممیز در نشریات فرهنگ و نگین، راه را برای ورود گرافیستهای جوان و نوجوی دهه? 40 مانند فرشید مثقالی باز کرد.
آثار روی جلد ممیز برای نشریه کتاب هفته نمونه‌هایی از چاپ (سیلک و لیتوگرافی) موفق و خلاقانه‌ای است که ارزشهای گرافیکی بسیار مفیدی را با خود به همراه دارد. وی در همان سالها یکی ازمهم‌ترین اثر مدرن تاریخ معاصر را با طراحی چاقوهای واژگون شکل داد. اثر چاقوهای او اجتماعیترین اثر است که از دهه 40 به بعد پدید آمده‌است.
مرتضی ممیز در طول نیم قرن فعالیت هنری خود در ایران و عرصه هنر بین‌المللی، در احیا و ابداع هنر گرافیک در ایران و پیشبرد و گسترش فرهنگ ملی و سنت‌های هنری نقش بارزی داشت. وی آذرماه سال 1383 به‌عنوان استاد برجسته? فرهنگستان هنر، در مراسمی، ازسوی سیدمحمد خاتمی (رئیس‌ جمهور وقت) تجلیل شد.
ممیز در سالهای پایانی عمر خویش با بیماری سرطان دست و پنجه نرم می‌کرد و از 23 آبان‌ماه 1384 برای تازه‌ترین دور شیمی‌درمانی، در بیمارستان آبان تهران بستری شده بود که چند روز بعد حالش رو به وخامت نهاد و سرانجام در سن 69 سالگی روز شنبه پنجم آذر ماه 1384 برابر 26 نوامبر 2005 درگذشت. پیکر مرتضی ممیز، هفتم آذرماه، تشییع و در باغبان‌کلا، واقع در کردان کرج، به‌خاک سپرده شد.

آیا مرتضی پدر گرافیک ایران است؟

«سال 48 یا 49 بود که با پیشنهاد مرتضی، تغییر رشته دادم و از یک دانشجوی نقاشی، تبدیل به دانشجو و استاد گرافیک رشته تازه‌تاسیس دانشکده هنر شدم»؛
این جمله را محمد احصایی با یادآوری خاطراتش از مرتضی ممیز در حالی بیان می‌کند که نم اشکی در چشمانش حلقه زده و گاهی میان حرف‌هایش در توصیف مرتضی‌خان سکوت می‌کند؛ سکوتی که در پس آن، یادآوری خاطره‌های شیرین و تلخ گذشته او و ارتباطش با مرتضی‌خان نهفته است.بیان دیدگاه احصایی در بیان زوایای شخصیتی مرتضی‌خان از منظر تکنیک گرافیک و شخصیتی، شاید یکی از شفاف‌ترین نقطه‌نظرها درباره او باشد.مرتضی‌خان را نه امروز و دیروز بلکه باید از خلال سال‌هایی به یاد آورد که با کشیدن تابلوی «عروسی ونوس» به عنوان پایان‌نامه نقاشی‌، پای به عرصه حرفه‌ای می‌گذارد؛ سال‌هایی که به عنوان یک هنرمند پیشرو، چاقوهایی را در گلدان می‌کارد.
یکی از دلایل نامیدن مرتضی با چنین لقبی، فعالیت‌های بسیار زیاد او در تبیین راهکارهایی برای توضیح و توصیف گرافیک در نگاه فرهنگی مدیران دولتی بود.
تشکیل انجمن گرافیک و برگزاری دوسالانه‌ها و نمایشگاه‌های بین‌المللی گرافیک، بخشی از شکل‌گیری خود را مدیون حضور مرتضی‌خان هستند. چندی پیش از درگذشت او به دیدارش رفته بودیم. هر چند شیمی‌درمانی می‌کرد اما با روحیه‌ای خوب، با تکیه بر عصاهای آلومینیومی و پشتوانه عمری تلاش راسخ و استوار، خودش به استقبال ما آمد و پس از چند ساعت گفت‌و‌گو، تنها با یک جمله بدرقه‌مان کرد: «جوان یادت نرود اگر مصاحبه چاپ شد، چند نسخه از روزنامه را برایم بفرست...».
واسته‌ای که هیچ‌گاه به سبب سهل‌انگاری‌ام اجرا نشد. روز خاکسپاری‌اش در دامنه تپه‌ قبرستان یکی از توابع کردان، ترجیح دادم میان آن سیل جمعیت سرگردان در نبود مرتضی‌خان، به جای خواندن فاتحه، از او و یادش طلب بخشش کنم برای حقی که به گردن من داشت.مرتضی‌خان رفت؛ یک سال است که رفته. خیلی‌هایی را که آن روز در کردان دیدم، شاید دیگر یادی از او نکنند اما خاطره‌اش حتی اگر در ذهن‌هایمان نباشد، در میان طرح‌های او که هر روز می‌بینیم، روبه‌روی‌مان قرار دارد.

مرتضی ممیز به رود می ماند

بعضی آدمها به اخگر می مانند؛ بعضی به تندر و رگبار؛ بعضی به درخت می مانند یا کوه؛ مرتضی ممیز به رود می ماند.
حتی اگر پدر گرافیک ایران نامیده نشود، به رود می ماند. نمی دانم چرا بعضی را خوش نمی آید از اینکه این لقب را به مرتضی ممیز منسوب می کنند. درست است که محمد بهرامی و محمد جوادی پور قبل از ممیز به گرافیک نوین پرداختند؛ درست است که مدرسه هنرهای تزئینی قبل از دانشگاه تهران رشته گرافیک را در برنامه تدریس داشت و حتی اگر آیدین آغداشلو نخستین پوستر نو سینمای نوین ایران را کشیده باشد باز هم این لقب برازنده ممیز است، چرا که تداوم و جریان داشتن است که مهم است، و این خاصیت رود است. حرکتهای تصادفی، منفرد و بگو حتی شاهکاری یکه، کافی نیست. نمی شود این لقب را به جای نیمای یوش به هوشنگ ایرانی نسبت داد، چرا که نوجویی و نو آوری پیاپی است که مهم است: نیاز حرفه را درک کردن، مسیری تازه جست و جو کردن و یافتن و باز جریان داشتن، از هر شیب راهی سرازیر شدن و رویاندن.
اگر تعداد کارهایی را که ممیز در هر رشته طراحی و اجرا کرده به شمار نیاوریم و فقط بعضی از آنها را ملاک گیریم، طراحیهای متفکر و خلاق در هر یک از این گزیده انگشت شمار حتی کافی است که ذهن مدرن ممیز را آشکار کند. این شفافیت نمایان، خصلت رود است.
رشد کلاسهای درس، تعداد شاگردان حرفه ای، بنیان گذاشتن رفتارهای حرفه ای و صنفی و از همه مهم تر کسب اعتبار روز افزون برای حرفه گرافیک مدیون حرکتهای آرام و گاه خروشان است. کدام خانواده است که امروز یکی از اعضای جوان آن به جای دکتر و مهندس شدن نمی خواهد گرافیست شود؟ این اعتبار قطعا از شائبه درآمد فراوان این حرفه نیست. بلکه به سبب جایگاه اجتماعی آبرومندی است که تلاشهای ممیز در ساختن آن سهم به سزایی دارد. سنگها را آرام صیقل دادن، ریشه ها را آب دادن، نهالها را درخت تناور کردن؛ این خاصیت رود است.

گرافیک بعد از ممیز: دعوا بر سر ارثیه ی.... پدری

اگرحتی عده ای مرتضی ممیز را به عنوان پدر گرافیک مدرن در ایران نپذیرند، بدون شک نمی توانند او را در رأس ساختارهای اجتماعی و فعالیت های مدنی طراحان گرافیک ایران نادیده بگیرند.
1. اغلب چارچوب های مدنی در حوزه ی گرافیک در سه دهه ی گذشته به همت و هدایت مرتضی ممیز شکل گرفته اند، جریان های هنری با مدیریت یا حمایت او برگزارشده اند و سیاست های کلان کشوری (همان اندکی که سراغ داریم) با مشاوره ی او به سرانجام رسیده اند
2. به تعبیر من و از منظری متفاوت «پدر گرافیک ایران» لقبی درخور شأن و مقام مرتضی ممیز در گرافیک ایران است. سال ها حضور ممیز در رأس گرافیک ایران وجهه ای پدرانه به او داده بود. مرتضی ممیز گرافیک ایران را بر پایه ی نظام های پدرسالارانه هدایت می کرد. اما نمی توان به راحتی در این باره قضاوت کرد. شاید هدایت جامعه ای از این دست و با این کیفیت، به غیر از اعمال هدایت های پدرسالارانه غیرممکن می نمود. در واقع صحبت در این باره ما را به جامعه شناسی جوامع و توده ها در ایران می کشاند که هم از حوصله ی بحث ما خارج است و هم از حوزه ی تخصص من. به هر تقدیر فارغ از چرایی و چگونگی اش، فضای گرافیک ایران در سه دهه ی گذشته در سایه ی مناسبات پدرسالارانه قرار داشته است
3.بدلیل نقش محوری پدر، بنیان نظام های پدرسالارانه با رفتن او به خطر می افتد. پس از او وارثان به سهم خواهی از میراث پدر روی خواهند آورد و نزاع ها و تفرقه ها شالوده ی جامعه را به خطر می اندازد. اکنون مرتضی ممیز پدر گرافیک ایران از میان ما رفته است. درست از لحظه ی درگذشت مرتضی ممیز، دندان تیزکردن ها برای تصاحب ارثیه پدری آشکار شد، اگرچه مدت ها پیش آغاز شده بود. آنها برای رسیدن به اهداف خود از جنازه ی ممیز هم نگذشتند. اکنون ما شاهد اجتماع ازهم پاشیده ی طراحان گرافیک4 هستیم که دو راه در پیش رو دارد: یا فرد دیگری را در جایگاه ممیز قرار دهد و یا دست به تجربه ی ساختار جدیدی در مدیریت مدنی طراحان بزند.
مورد اول در موقعیت کنونی منتفی به نظر می رسد مگر آن که اهرم های نه چندان مدنی دست به کار این امر شوند چراکه شخصی که جامعیت و مقبولیت ممیز را برای قرار گرفتن در چنین جایگاهی داشته باشد، وجود ندارد. مورد دوم دست کم به عنوان تجربه های مقدماتی یک نظام دموکراتیک مبتنی بر همکاری های مدنی محتمل تر به نظر می رسد اگر چه نمی توان بر روی پا ایستادن اش را پیش بینی کرد.
اما بدون شک ادامه ی نزاع های جاه طلبانه درلایه های بالای مدیریت مدنی طراحان گرافیک و مدیریت فرهنگی کشور، بیشترین ضربه را به بدنه گرافیک ایران خواهد زد که نهمین بینال گرافیک تهران جدی ترین و مهم ترین قربانی این نزاع خواهد بود. نزاعی که در آن سهم خواهی ها و قدرت طلبی های شخصی و جاه طلبی های کور به قیمت از بین رفتن بزرگ ترین اتفاق گرافیک ایران، حیثیت و اعتبار بین المللی و مهم تر از همه از هم پاشیدگی اجتماع طراحان گرافیک ایران تمام خواهد شد.
اما نکته ی امیدوارکننده شکل گیری روزافزون خرده نظام ها در آتلیه ها و جمع های شخصی تر و کوچک تر است و همین طور گسترش رسانه ها و بسترهای فعالیت های تئوریک و آکادمیک که زیرساخت های گرافیک ایران را تقویت خواهند کرد. اگرچه نظام های پدرسالارانه هم چنان در ایران جواب می دهد، اما روز به روز با اقبال کمتری مواجه خواهند بود. اکنون شاهد شکل گیری گروه های متعددی در میان طراحان جوان تر هستیم که به شکل گیری نظام های مدنی بزرگ تر کمک خواهند کرد. اگرچه بعضی از همین جمع های کوچک هنوز در سایه ی رفتارهای پدرسالارانه هدایت می شوند اما بدون شک نمی توان یک شبه انتظار دگرگونی نظام های فکری و اجتماعی را داشت ولی می توان به تغییرات تدریجی امیدوار بود.
نسل جدید با فعالیت های جمعی و گروهی بیشتر خو گرفته اند و توانایی بیشتری در تبدیل فضای رقابت مبتنی بر قدرت خواهی به فضای همکاری و رشد جمعی دارند. سطح سواد عمومی بالا رفته است و دیگر نمی توان به اداره ی اجتماع جوانان با روش های سنتی و پدرسالارانه امیدوار بود. فضای مجازی اینترنت بستر مناسبی برای تجربه های گروهی و جمعی نسل جدید بوده است و توسعه و همگانی شدن نظام های اطلاع رسانی به گسترش ساختارهای دموکراتیک کمک کرده است. بدون شک آنهایی که به دنبال جاه طلبی ها و منفعت های شخصی به اهرم های سنتی حفظ قدرت روی می آورند به آینده خواهند باخت. آینده متعلق به کسانی است که دوستی های گسترده تر و همکاری های جدی تری داشته باشند و موفقیت خود را در گروی رشد جمعی ببینند.

حرف آخر

1- «پدر گرافیک» از آن جایی که عبارتی استعاری و مبهم است، به طبع محل تفسیرهای متعدد است، اما می توان با توجه به سندها و ملاحظات تاریخی قضاوت دقیق تر و قابل استنادی از جایگاه ممیز در گرافیک ایران بدست آورد.
2-برخی از فعالیت های اجتماعی مرتضی ممیز از این قرار است:
بانی رشته ی گرافیک در دانشکده هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، 1348/ بانی و دبیر اجرایی بینال هنری گرافیک آسیا، 56-58/ عضو انجمن بین المللی طراحان گرافیک، 1356-1384/ بانی بینال هنر گرافیک ایران، 66/ رئیس هیأت مدیره ی انجمن صنفی طراحان گرافیک ایران، 76-84 و ...
3- در این جا تذکر دو نکته ضروری می رسد. اول این که منظور من از به کار بردن واژه ی نظام پدرسالارانه، ارزش گذاری یک منش فردی نیست بلکه تعریف یک مکانیزم کنترل اجتماعی است. و دوم اینکه اگر به شرح و بسط مناسبات پدرسالارانه در گرافیک ایران نپرداختم از آن جهت است که بدلیل عرف کلاسیک حاکم بر مناسبات حرفه ای در ایران، کمتر در جایی به صورت مکتوب به موضوعاتی از این دست پرداخته شده است و استناد من بیشتر به نقل قول های شفاهی و بررسی جریان های سه دهه ی اخیر حوزه ی گرافیک است. جالب این که در میان این قحط الرجالی بهترین اسناد مکتوب همه خود به دست ممیز نگاشته شده اند، به همین دلیل مجموعه مقالات مرتضی ممیز، خود معتبرترین سند مکتوب برای نقد گرافیک ایران است.
منبع:حرف های تجربه(مرتضی ممیز)

 

 

                                   

 

                                              

 

                                       

 

                                     

                                          

                                      

  

 

استیون بکمان کسی که با خلال دندان شاهکار می‌آفریند، او نسخه مینیاتوری پل Golden Gate سان فرانسیسکو را با خلال دندان ساخته است. او برای ساختن این اثر فقط از یک خلال دندان و چسب استفاده کرده است.

 

 

FeelUnique، یک سایت مربوط به زیبایی ویلام ویگان را استخدام کرد تا اولین مجسمه‌های رژلبی جهان را خلق کند؛ مجسمه‌های بازیگران محبوب یعنی براد و آنجلینا! او برای ساخت این رژلبها در اندازه 4 در 9 میلی متر 50 ساعت وقت صرف کرد و بعد از کامل شدن نیز در همین سایت به مزایده گذاشته شد.

 

 

چه کسی گفته که شما نمی‌توانید یک شتر را داخل سوراخ سوزن و جلوی چشمهایتان قرار دهید؟! نیکلای آلدونین هنرمند دقیق روسی هفت شتر را درون سوراخ یک سوزن جای داده است.  او چنان آثار ریز و کوچکی خلق کرده که برای تماشای بعضی از آنها به میکروسکوپ نیاز داریم.

 

 

یک گروه از مهندسین دانشگاه اساکا در ژاپن کوچکترین مسجمه جهان را خلق کردند. این مهندسین به وسیله تیزاب یک گاو سه بعدی به اندازه گلبولهای قرمز خون را روی پلاستیک درست کردند. اندازه این گاو فقط 10 در 7 میکرومتر است (هر میکرومتر معادل یک هزارم یک میلیمتر است). این گاو واقعا کوچکترین مجسمه سه بعدی‌ای است که تا بحال ساخته شده.

 

این نسخه بسیار ریز از ساختمان بیمه لندن را هم ویلارد ویگان ساخته و در مزایده به مبلغ 94.000 دلار آن را فروخته است. او در ساخت این اثر از طلای سفید و پلاتین استفاده کرد و برای ساختش چهار ماه زمان صرف کرد. البته این اثر هنری حتی از یک دانه شکر هم کوچکتر است و برای دیدنش باید از میکروسکوپ استفاده کنیم.

 

 استیون بکمان هم نسخه کوچک ساختمان امپایر استیت را ساخته است.

 

Nele Azevedo هنرمند برزیلی سرسختانه صدها مجسمه کوچک یخی ساخت که تا وقتی در اثر حرارت حاصل از نور آفتاب آب نشدند قابل دیدن بودند. درحالیکه خورشید به آنها می‌تایبد این آدمکهای کوچک هم کم کم خم شده و به روی زمین سقوط می‌کردند. با اینکه این مجسمه‌ها فقط یک روز زنده ماندند اما مردم خیلی ازشان استقبال کردند.

 

 هالک شگفت انگیز، اثر ویلارد ویگان.

 

 

نمونه دیگری از «آدمکهای کوچک» در فستیوال مشهوری در Grottaglie ایتالیا

 

مجسمه‌های گچی بسیار کوچک اثر توماس جیکوب.

خبرگزاری بین المللی زنان :محقق علوم اسلامی، گفت: باید تا حد توان زندگی و سیره حضرت زهرا(س) را شناخت و در عملی کردن آن در زندگی خود بکوشیم. حجت الاسلام علی اکبر مهدی پور، پژوهشگر عرصه مهدویت بیان داشت: حضرت زهرا(س) بانویی نمونه، مادری نمونه، همسری نمونه و دختری نمونه است.

خبرگزاری بین المللی زنان :محقق علوم اسلامی، گفت: باید تا حد توان زندگی و سیره حضرت زهرا(س) را شناخت و در عملی کردن آن در زندگی خود بکوشیم.      حجت الاسلام علی اکبر مهدی پور، پژوهشگر عرصه مهدویت بیان داشت: حضرت زهرا(س) بانویی نمونه، مادری نمونه، همسری نمونه و دختری نمونه است.

وی بیان داشت: تاکید بر واژه نمونه به دلیل روایتی از حضرت صاحب الزمان(عج) در توقیع شیخ طوسی در کتاب الغیبه است که در آن بیان شده است «فی ابنه رسول الله لی اسوه حسنه» یعنی حضرت زهرا(س) نمونه ای نیک برای من امام زمان(عج) است.

این نویسنده کتاب های دینی گفت: الگوی نمونه واژه‌ای است که قرآن در شان پیامبر اکرم(ص) نقل کرده است و حضرت حجت(عج) آن را در شان فاطمه زهرا(س) به کار برده است.

وی بیان داشت: تمام بانوان جهان باید راه بندگی را از حضرت زهرا(س) بیاموزند و راهی را که حضرت در مقابل خداوند داشت ادامه دهند.

این محقق حوزه علمیه قم با اشاره به اینکه عظمت معنوی حضرت زهرا(س) قابل درک نیست، ادامه داد: در روایات عظمت حضرت زهرا(س) مرادف با لیله القدر عنوان شده است.

نویسنده بیش از هفتاد کتاب دینی بیان داشت: باید تا حد توان، زندگی و سیره حضرت زهرا(س) را شناخت و در عملی کردن آن در زندگی خود بکوشیم.

وی با اشاره به اینکه پیامبر اکرم(ص) در مقابل حضرت زهرا(س) می‌ایستاد و دست حضرت را بوسه می زد، گفت: برخی از زنان پیامبر(ص) به این رفتار ایراد می گرفتند که پیامبر به امر خداوند بودن این کار اشاره کرد.

وی بیان داشت: حضرت زهرا(س) پنج ساله بود که مادرش حضرت خدیجه(س) را از دست داد و در این سن چنان حامی معنوی پیامبر اکرم(ص) بود که پیامبر به او لقب «ام ابیها» مادر پدر را داد.

به گزارش رسا این استاد حوزه علمیه قم گفت: حضرت زهرا(س) از بانوان برجسته تاریخ اسلام است که با خواندن خطبه فدکیه، به تشریح اوضاع سیاسی روزگار خود پرداخته و فساد و ناحقی را در جامعه پس از نبوت تبیین کرده است.

این پژوهشگر عرصه مهدویت عنوان داشت: حضرت زهرا(س) با اقدامات عملی خود و خطبه‌خوانی در جمع مسلمان  حجت را بر همه تمام کردند و وظیفه دینی خود را هشدار دادند.

استاد مرتضی ممیز ( پدر گرافیک نوین ایران )
او چهارم شهریور ? ?????متولد و در سال ? ?????در رشته نقاشی از دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران فارغ التحصیل شد. ممیز تحصیلات خود را در ? ?????میلادی در مدرسه عالی هنرهای تزئینی پاریس رشته طراحی غرفه و ویترین و معماری داخلی ادامه داد و پس از بازگشت به ایران به فعالیت در زمینه تصویرسازی و گرافیک پرداخت. در چهل و پنج سال گذشته مدیر هنری و گرافیک بسیاری از نشریات ادبی و فرهنگی معتبر ایران بوده و طراحی صحنه و لباس چهارده نمایش و دو فیلم سینمایی را انجام داده است. بسیاری از هنرمندان و هنردوستان نسل نو کشور ممیز رابه عنوان پدر گرافیک ایران می‌شناسند. تاثیر آثار ممیز در هنرمندان نسل بعد از خود، ایده‌های منحصر به فرد و تکنیک‌های زیادی که به واسطه فعالیت‌های او وارد عرصه گرافیک ایران شده است ، قابل انکار نیست.
در زیر نمونه ای از لوگو های و نشان های طراحی شده توسط استاد را مشاهده می کنید.





مسابقه:
از بین کاربرانی که به ایده پیاده شده در این لوگوی استاد به درستی اشاره کنند به قید قرعه کشی یکی از مجموعه های جعبه ابزار فتوشاپ شماره دو یا یکی از محصولات دیگر سایت در صورت داشتن این مجموعه به عنوان هدیه ارسال می گردد
بدیهی است کاربرانی که قصد شرکت در این مسابقه را دارند جواب های خود را به صورت کامنت و با مشخصات صحیح وارد نمایند بعد از یک هفته نتیجه مسابقه به همراه جواب صحیح اعلام و با برنده برای ارسال جایزه تماس گرفته می شود.

آیا مرتضی پدر گرافیک ایران است؟

«سال ?? یا ?? بود که با پیشنهاد مرتضی، تغییر رشته دادم و از یک دانشجوی نقاشی، تبدیل به دانشجو و استاد گرافیک رشته تازه‌تاسیس دانشکده هنر شدم»؛
این جمله را محمد احصایی با یادآوری خاطراتش از مرتضی ممیز در حالی بیان می‌کند که نم اشکی در چشمانش حلقه زده و گاهی میان حرف‌هایش در توصیف مرتضی‌خان سکوت می‌کند؛ سکوتی که در پس آن، یادآوری خاطره‌های شیرین و تلخ گذشته او و ارتباطش با مرتضی‌خان نهفته است.بیان دیدگاه احصایی در بیان زوایای شخصیتی مرتضی‌خان از منظر تکنیک گرافیک و شخصیتی، شاید یکی از شفاف‌ترین نقطه‌نظرها درباره او باشد.مرتضی‌خان را نه امروز و دیروز بلکه باید از خلال سال‌هایی به یاد آورد که با کشیدن تابلوی «عروسی ونوس» به عنوان پایان‌نامه نقاشی‌، پای به عرصه حرفه‌ای می‌گذارد؛ سال‌هایی که به عنوان یک هنرمند پیشرو، چاقوهایی را در گلدان می‌کارد.
یکی از دلایل نامیدن مرتضی با چنین لقبی، فعالیت‌های بسیار زیاد او در تبیین راهکارهایی برای توضیح و توصیف گرافیک در نگاه فرهنگی مدیران دولتی بود.
تشکیل انجمن گرافیک و برگزاری دوسالانه‌ها و نمایشگاه‌های بین‌المللی گرافیک، بخشی از شکل‌گیری خود را مدیون حضور مرتضی‌خان هستند. چندی پیش از درگذشت او به دیدارش رفته بودیم. هر چند شیمی‌درمانی می‌کرد اما با روحیه‌ای خوب، با تکیه بر عصاهای آلومینیومی و پشتوانه عمری تلاش راسخ و استوار، خودش به استقبال ما آمد و پس از چند ساعت گفت‌و‌گو، تنها با یک جمله بدرقه‌مان کرد: «جوان یادت نرود اگر مصاحبه چاپ شد، چند نسخه از روزنامه را برایم بفرست…».
واسته‌ای که هیچ‌گاه به سبب سهل‌انگاری‌ام اجرا نشد. روز خاکسپاری‌اش در دامنه تپه‌ قبرستان یکی از توابع کردان، ترجیح دادم میان آن سیل جمعیت سرگردان در نبود مرتضی‌خان، به جای خواندن فاتحه، از او و یادش طلب بخشش کنم برای حقی که به گردن من داشت.مرتضی‌خان رفت؛ یک سال است که رفته. خیلی‌هایی را که آن روز در کردان دیدم، شاید دیگر یادی از او نکنند اما خاطره‌اش حتی اگر در ذهن‌هایمان نباشد، در میان طرح‌های او که هر روز می‌بینیم، روبه‌روی‌مان قرار دارد.
مرتضی ممیز به رود می ماند

بعضی آدمها به اخگر می مانند؛ بعضی به تندر و رگبار؛ بعضی به درخت می مانند یا کوه؛ مرتضی ممیز به رود می ماند.
حتی اگر پدر گرافیک ایران نامیده نشود، به رود می ماند. نمی دانم چرا بعضی را خوش نمی آید از اینکه این لقب را به مرتضی ممیز منسوب می کنند. درست است که محمد بهرامی و محمد جوادی پور قبل از ممیز به گرافیک نوین پرداختند؛ درست است که مدرسه هنرهای تزئینی قبل از دانشگاه تهران رشته گرافیک را در برنامه تدریس داشت و حتی اگر آیدین آغداشلو نخستین پوستر نو سینمای نوین ایران را کشیده باشد باز هم این لقب برازنده ممیز است، چرا که تداوم و جریان داشتن است که مهم است، و این خاصیت رود است. حرکتهای تصادفی، منفرد و بگو حتی شاهکاری یکه، کافی نیست. نمی شود این لقب را به جای نیمای یوش به هوشنگ ایرانی نسبت داد، چرا که نوجویی و نو آوری پیاپی است که مهم است: نیاز حرفه را درک کردن، مسیری تازه جست و جو کردن و یافتن و باز جریان داشتن، از هر شیب راهی سرازیر شدن و رویاندن.
اگر تعداد کارهایی را که ممیز در هر رشته طراحی و اجرا کرده به شمار نیاوریم و فقط بعضی از آنها را ملاک گیریم، طراحیهای متفکر و خلاق در هر یک از این گزیده انگشت شمار حتی کافی است که ذهن مدرن ممیز را آشکار کند. این شفافیت نمایان، خصلت رود است.
رشد کلاسهای درس، تعداد شاگردان حرفه ای، بنیان گذاشتن رفتارهای حرفه ای و صنفی و از همه مهم تر کسب اعتبار روز افزون برای حرفه گرافیک مدیون حرکتهای آرام و گاه خروشان است. کدام خانواده است که امروز یکی از اعضای جوان آن به جای دکتر و مهندس شدن نمی خواهد گرافیست شود؟ این اعتبار قطعا از شائبه درآمد فراوان این حرفه نیست. بلکه به سبب جایگاه اجتماعی آبرومندی است که تلاشهای ممیز در ساختن آن سهم به سزایی دارد. سنگها را آرام صیقل دادن، ریشه ها را آب دادن، نهالها را درخت تناور کردن؛ این خاصیت رود است.
گرافیک بعد از ممیز: دعوا بر سر ارثیه ی…. پدری

اگرحتی عده ای مرتضی ممیز را به عنوان پدر گرافیک مدرن در ایران نپذیرند، بدون شک نمی توانند او را در رأس ساختارهای اجتماعی و فعالیت های مدنی طراحان گرافیک ایران نادیده بگیرند.
?? اغلب چارچوب های مدنی در حوزه ی گرافیک در سه دهه ی گذشته به همت و هدایت مرتضی ممیز شکل گرفته اند، جریان های هنری با مدیریت یا حمایت او برگزارشده اند و سیاست های کلان کشوری (همان اندکی که سراغ داریم) با مشاوره ی او به سرانجام رسیده اند
?? به تعبیر من و از منظری متفاوت «پدر گرافیک ایران» لقبی درخور شأن و مقام مرتضی ممیز در گرافیک ایران است. سال ها حضور ممیز در رأس گرافیک ایران وجهه ای پدرانه به او داده بود. مرتضی ممیز گرافیک ایران را بر پایه ی نظام های پدرسالارانه هدایت می کرد. اما نمی توان به راحتی در این باره قضاوت کرد. شاید هدایت جامعه ای از این دست و با این کیفیت، به غیر از اعمال هدایت های پدرسالارانه غیرممکن می نمود. در واقع صحبت در این باره ما را به جامعه شناسی جوامع و توده ها در ایران می کشاند که هم از حوصله ی بحث ما خارج است و هم از حوزه ی تخصص من. به هر تقدیر فارغ از چرایی و چگونگی اش، فضای گرافیک ایران در سه دهه ی گذشته در سایه ی مناسبات پدرسالارانه قرار داشته است
??بدلیل نقش محوری پدر، بنیان نظام های پدرسالارانه با رفتن او به خطر می افتد. پس از او وارثان به سهم خواهی از میراث پدر روی خواهند آورد و نزاع ها و تفرقه ها شالوده ی جامعه را به خطر می اندازد. اکنون مرتضی ممیز پدر گرافیک ایران از میان ما رفته است. درست از لحظه ی درگذشت مرتضی ممیز، دندان تیزکردن ها برای تصاحب ارثیه پدری آشکار شد، اگرچه مدت ها پیش آغاز شده بود. آنها برای رسیدن به اهداف خود از جنازه ی ممیز هم نگذشتند. اکنون ما شاهد اجتماع ازهم پاشیده ی طراحان گرافیک? هستیم که دو راه در پیش رو دارد: یا فرد دیگری را در جایگاه ممیز قرار دهد و یا دست به تجربه ی ساختار جدیدی در مدیریت مدنی طراحان بزند.
مورد اول در موقعیت کنونی منتفی به نظر می رسد مگر آن که اهرم های نه چندان مدنی دست به کار این امر شوند چراکه شخصی که جامعیت و مقبولیت ممیز را برای قرار گرفتن در چنین جایگاهی داشته باشد، وجود ندارد. مورد دوم دست کم به عنوان تجربه های مقدماتی یک نظام دموکراتیک مبتنی بر همکاری های مدنی محتمل تر به نظر می رسد اگر چه نمی توان بر روی پا ایستادن اش را پیش بینی کرد.
اما بدون شک ادامه ی نزاع های جاه طلبانه درلایه های بالای مدیریت مدنی طراحان گرافیک و مدیریت فرهنگی کشور، بیشترین ضربه را به بدنه گرافیک ایران خواهد زد که نهمین بینال گرافیک تهران جدی ترین و مهم ترین قربانی این نزاع خواهد بود. نزاعی که در آن سهم خواهی ها و قدرت طلبی های شخصی و جاه طلبی های کور به قیمت از بین رفتن بزرگ ترین اتفاق گرافیک ایران، حیثیت و اعتبار بین المللی و مهم تر از همه از هم پاشیدگی اجتماع طراحان گرافیک ایران تمام خواهد شد.
اما نکته ی امیدوارکننده شکل گیری روزافزون خرده نظام ها در آتلیه ها و جمع های شخصی تر و کوچک تر است و همین طور گسترش رسانه ها و بسترهای فعالیت های تئوریک و آکادمیک که زیرساخت های گرافیک ایران را تقویت خواهند کرد. اگرچه نظام های پدرسالارانه هم چنان در ایران جواب می دهد، اما روز به روز با اقبال کمتری مواجه خواهند بود. اکنون شاهد شکل گیری گروه های متعددی در میان طراحان جوان تر هستیم که به شکل گیری نظام های مدنی بزرگ تر کمک خواهند کرد. اگرچه بعضی از همین جمع های کوچک هنوز در سایه ی رفتارهای پدرسالارانه هدایت می شوند اما بدون شک نمی توان یک شبه انتظار دگرگونی نظام های فکری و اجتماعی را داشت ولی می توان به تغییرات تدریجی امیدوار بود.
نسل جدید با فعالیت های جمعی و گروهی بیشتر خو گرفته اند و توانایی بیشتری در تبدیل فضای رقابت مبتنی بر قدرت خواهی به فضای همکاری و رشد جمعی دارند. سطح سواد عمومی بالا رفته است و دیگر نمی توان به اداره ی اجتماع جوانان با روش های سنتی و پدرسالارانه امیدوار بود. فضای مجازی اینترنت بستر مناسبی برای تجربه های گروهی و جمعی نسل جدید بوده است و توسعه و همگانی شدن نظام های اطلاع رسانی به گسترش ساختارهای دموکراتیک کمک کرده است. بدون شک آنهایی که به دنبال جاه طلبی ها و منفعت های شخصی به اهرم های سنتی حفظ قدرت روی می آورند به آینده خواهند باخت. آینده متعلق به کسانی است که دوستی های گسترده تر و همکاری های جدی تری داشته باشند و موفقیت خود را در گروی رشد جمعی ببینند.
حرف آخر

?- «پدر گرافیک» از آن جایی که عبارتی استعاری و مبهم است، به طبع محل تفسیرهای متعدد است، اما می توان با توجه به سندها و ملاحظات تاریخی قضاوت دقیق تر و قابل استنادی از جایگاه ممیز در گرافیک ایران بدست آورد.
?-برخی از فعالیت های اجتماعی مرتضی ممیز از این قرار است:
بانی رشته ی گرافیک در دانشکده هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، ????/ بانی و دبیر اجرایی بینال هنری گرافیک آسیا، ??-??/ عضو انجمن بین المللی طراحان گرافیک، ????-????/ بانی بینال هنر گرافیک ایران، ??/ رئیس هیأت مدیره ی انجمن صنفی طراحان گرافیک ایران، ??-?? و …
?- در این جا تذکر دو نکته ضروری می رسد. اول این که منظور من از به کار بردن واژه ی نظام پدرسالارانه، ارزش گذاری یک منش فردی نیست بلکه تعریف یک مکانیزم کنترل اجتماعی است. و دوم اینکه اگر به شرح و بسط مناسبات پدرسالارانه در گرافیک ایران نپرداختم از آن جهت است که بدلیل عرف کلاسیک حاکم بر مناسبات حرفه ای در ایران، کمتر در جایی به صورت مکتوب به موضوعاتی از این دست پرداخته شده است و استناد من بیشتر به نقل قول های شفاهی و بررسی جریان های سه دهه ی اخیر حوزه ی گرافیک است. جالب این که در میان این قحط الرجالی بهترین اسناد مکتوب همه خود به دست ممیز نگاشته شده اند، به همین دلیل مجموعه مقالات مرتضی ممیز، خود معتبرترین سند مکتوب برای نقد گرافیک ایران است.

نمونه ای از کارهای استاد ممیز

سخنی زیبا از استاد ممیز:

عشق به حرفه انسان را آماده حل مشکل سفارش می کند

هر سفارشی به منزله مسئله ای است

و هر مسئله ابعاد مختلف خود را دارد .

مانند مشکل سلیقه سفارش دهنده ، محدودیت ها و کنترل های گوناگون قانونی

، اخلاقی و عقیدتی که طراح باید از کنار همه اینها به آرامی رد شود

و بالاخره طرحی را ارائه دهد که سبب برانگیختن انواع ممانعت ها و

مخالفت ها نشود طبیعی است که این گونه کارکردن مشکل است اما

گذشتن از لابه لای مشکلات و پیدا کردن یک ایده قابل قبول نیز خود

مهارت و شیرینی خاصی دارد …

برگرفته از کتاب مرتضی ممیز

(گرافیک حسی) یک شیوه مخصوص در طراحی گرافیکی نیست. این یک لغت است که به طورکلی از آن در همه نوع طراحی استفاده می شود. گرافیک حسی یک موقعیت در طراحی گرافیکی است، نه آنقدر معین که تصور می شود بلکه یک شاخه طراحی کاملاً جوان در رشته گرافیک. این روشی است برای طراحانی که می خواهند ایده هایی اصیل داشته باشند چیزی که بیرون از شلوغی طرح و ایده ایستاده باشد و علاقه طراح به امتحان کردن محدودیت ها و بالا بردن «ضریب شوخی» با طرح را نشان دهد و شاید خیلی تعجب برانگیز نباشد که بگوییم اکثر طراحی هایی که با استفاده از گرافیک حسی انجام شده اند، تبلیغات شخصی دفاتر تبلیغاتی را شامل می شوند. این روشی است که طراح مشتری های احتمالی آینده خود را تحت تاثیر قرار می دهد، گرافیک حسی همان نهایتی است که طراحان خلاق می خواهند به آن برسند؛ معروف بودن از برای ذهن خلاق، ایده های اصیل و متفاوت! برای ایجاد طرحی که یک شرکت را از دیگر رقبا متمایز کند و همچنین تفاوت یک محصول از محصول دیگر، ما از روش های متفاوتی استفاده می کنیم، گرافیک حسی روش استفاده از الگو، رنگ، فرم و بافت است. استفاده ما در این خصوص از المان های مختلفی است که یک پروژه را جذاب تر، تک و بی همتا می کند.

گرافیک حسی وقتی موجودیت پیدا می کند که ما از چیزی در طراحی استفاده می کنیم که برای درک آن تنها نباید به دیدن اکتفا نمود و چه بسا مجبور شویم به نحوی از دست هایمان نیز استفاده کنیم.
در این روش گرافیست مرحله جدید از تجربه را به دریافت کننده ارائه می دهد. به دلیل تازگی ایده در گرافیک حسی می شود به آن از دیدگاه های متفاوتی نگاه کرد. وقتی می گوییم گرافیک حسی معنای طراحی گرافیکی را می دهد که از سطح دو بعد فراتر باشد، به این معنا نیست که لزوماً باید سه بعد داشته باشد. در واقع طرح می تواند در ظاهر همان دو بعد را داشته باشد با این شرط که یک المان برای فعال نمودن دست ها در آن تعبیه شده باشد. المانی که ممکن است در وهله اول دیده نشود، اما احساس خواهد شد.

به عنوان مثال اگر روی طرح با مادهای پوشیده شده باشد، همان ابتدا که آن قطعه تبلیغاتی را ببینید متوجه چیزی نمی شوید، تا اینکه آن را لمس کنید آنوقت است که تفاوت را احساس می کنید، قدمت فرم های اولیه گرافیک حسی احتمالا به چاپ های اصلی لترپرس کتاب های قدیمی می رسد، که به خاطر فشاری که نیاز بود تا لغات روی کاغذ چاپ شوند، هر لغت کمی برجسته یا فرورفته می شد. در زمان سلطنت ملکه ویکتوریا در انگلستان فرم های پرزرق و برق برجسته یا فرورفته در طراحی خیلی معمول بود، گرافیک حسی می تواند مرحله پیشرفته ی جدید ثبت شدهایی از همان حرکت باشد. امروزه تکنولوژی مدرن به ما این اجازه را می دهد که طرح های بسیار عجیبی ارائه دهیم؛ هم به عنوان راه حل بهتری برای بسته بندی و هم به عنوان طرحی که کمی سرگرمی در آن تعبیه شده تا طرح را به طرحی فراتر از رقابت تبلیغات بدل کند. طرحی که دریافت کننده را با به یاد ماندنی ترین روش درگیر کند. خلق چیزی که مشکل ارتباط با مخاطب را به نحوی که برایش دارای مفهوم باشد را حل کند. استفاده از گرافیک حسی در طراحی گرافیکی، یعنی اینکه طراحی از دانش خود در چاپ و صنایع تولیدی برای خلق اثری کاملا متفاوت، بی همتا و خوشایند استفاده کند. این یک قصد عمدی از طرف طراحی است که آیتمی طراحی کند که دریافت کننده حقیقتا دوست داشته باشد آن را نگاه کند، برداشته و با دست هایش آن را امتحان کند. استفاده از مواد قابل لمس جزو ملزومات تبدیل طرح به یک اثر گرافیک حسی نیست، هرچند که ساده ترین راه حل است، نور و صدا هم می توانند به عنوان بخشی از اثر گرافیک حسی استفاده شوند البته این بیشتر به بودجه ای که طراح در دسترس دارد بر میگردد.

یکی از بهترین مثال هایی که برای گرافیک حسی وجود دارد؛ یک «جعبه قرص CD» است با عنوان- خانم ها و آقایان ما در فضا شناوریم- یک آلبوم عالی از گروه انگلیسی نوازندگان راک، که در بهار ???? کارشان را شروع کردند. پوشش مخصوص این آلبوم به نحوی طراحی شده بود تا مثل یک جعبه قرص بزرگ به نظر برسد، یک برچسب بالای جعبه بود، دقیقا مانند برچسبی که روی نسخه های پزشکی انگلیسی می خورد، اگر که شما از داروخانه آن را بخرید؛ CD، داخل یک کاور دقیقا مانند کاور برآمده دانه های قرص قرار گرفته بود. شما باید CD را از داخل بسته بندی اش دقیقا مانند قرص وقتی که ما به آن فشار می آوریم تا از حفاظ آن خارج شود و قرص کاور آلومنیومی اش را می ترکاند، با فشار خارج کنید. قاعدتاً با این کار، شما کاور آلومینیومی را پاره می کنید. جملاتی جالبی روی بسته بندی جعبه نوشته شده بود مثل: «فقط برای مصرف در شنوایی» و «هر قرص شامل ?? دقیقه می شود» و جمله جالب «فروش دور از دسترس کودکان» همچنین در داخل بسته بندی کتابچه کوچکی حاوی جزئیات آهنگ ها و تولید قرار دارد که این کتابچه هم شباهت زیادی به کتابچه توضیحات دارویی دارد، که در داخل بسته بندی واقعی داروها قرار می گیرد. روی کتابچه جملاتی نظیر «مسایل غیرمادی به چه دردی میخورند؟ امور غیرمادی برای تهدید روح و قلب هستند» و «پیشنهاد سازنده؟ یک بار دوبار در روز به این آهنگ گوش دهید یا به توصیه پزشکتان عمل کنید»... آمده است. در گرافیک حسی همچنین نباید از این مساله فارغ بود که چقدر این کیفیت محیط دوستانه ای که این محصولات به وجود می آورند، استفاده دوباره از مواد قدیمی غیرقابل استفاده و نگاه «دنیوی» به کار، «حس» کار را عوض می کند. آنها استفاده می کنند همان گرافیک حسی خوانده شود... در واقع مثال های زیادی برای استفاده از گرافیک «حسی» در دنیای روزمره وجود دارد...

گرافیک حسی در بسیاری از کشورهای دنیا شاخه شناخته شده ایی از گرافیک تبلیغاتی به شمار می رود؛ دانشجویان رشته گرافیک در کل دنیا به صورت فعالی این کیفیت را دنبال می کنند و طرح هایی عجیب با ترکیب شیوه ها و مواد عجیب و غریب ارائه می دهند، این چیزی است که هر طراح جوانی باید آنرا تجربه کند و دنیا مکان خسته کنندهای می شد اگر که قرار بود همه طرح ها روی سطح دوبعدی کاغذ چاپ شوند. و در آخر یک جمله که ما همه به خوبی (و از کودکی) معنایش را می دانیم؛ خیلی وقت ها چیزها را با انگشتانمان می بینیم. مثل وقتی که به یک مغازه وارد می شویم. دوست داریم همه چیز را لمس کنیم، گویی اینکه به همین دلیل در آن فروشگاه نوشته شده: دست نزنید. ما همه دوست داریم چیزها را برداریم و آنها را حس کنیم و این تنها روشی است که ذهن ما کار می افتد.

جیسون اورتون «Jason Orton» عکاس، در طی دو سال؛ از فرو ریختن تدریجی نوار ساحلی بریتانیا عکاسی کرد او کلکسیون تصاویرش را در کتابی به نام «فرسایش نوار ساحلی» منتشر کرد و به این دلیل خیلی ساده که کتاب چاپ و طراحی جلد شده بود، دفتر طراحی گرافیکی چیس «chase» کارش را با یک کتاب فرم گرفته شروع کرد. قسمت مشکل کار ایجاد حس فرسایش در کتاب بود که طراح این حس را با بریدن جلد پشتی کتاب، ایجاد کرد و بعد کار سخت و پرزحمت پاره کردن هر صفحه داخلی با دست (با کمک خطکش قالب) برای ایجاد یک لبه فرسوده واقعی شروع شد. وقتی از آن ها پرسیده می شود که آیا حاضرید این عمل را دوباره تکرار کنید جواب می دهند: «مسلما، با این که روند کار خیلی طولانی و کسل کننده بود ولی در نهایت نشان داد که ارزشش را داشت، چون هرجلد از کتاب یک کار بی همتا و عالی شد.»

سوک «soak»- محل بحث خلاق در انگلستان- برای دعوتنامه سخنران های مهم و اختصاصی، از دفتر طراحی گرافیکی سی «sea دریا»، در همایشی در رابطه با گرافیک، از دفتر طراحی گرافیکی ایریس «iris» کمک گرفت. پیتر داناهو «peter donahoe» و تیم همکارش با الهام از معنای واژه سوک «غوطه ور شدن» و سی«دریا» به خلق این اثر گرافیکی رسیدند. این کارت ها در نهایت هوشمندی و با استفاده از جوهر آبی تیره حساس به دما، روی جوهر آبی روشن پایدار که متن ها با آن نوشته شده بود بر روی یک صفحه سفت و سخت سفید پیویسی، چاپ اسکرین شدند. برای تحریک خواننده در طراحی کلمه سوک که در بالای کارت با رنگ آبی تیره نوشته شده بود، از قطرات آب استفاده شده بود، تا این حس به وجود بیاید که خواننده باید کارت را با آب تماس بدهد و شاهد این باشد که جوهر آبی تیره محو می شود و پیام دعوتنامه روی آن ظاهر می شود.

گری سچل «gary satchel» طراح گرافیست کمپانی مکن «maccenn» میگوید: «برنامه ما این بود که به حدود ??? مخاطب داخلی خود برنامهای تحت عنوان- (ابتکار در معرفی فردی برای استخدام)- بفروشیم، شاید چیزی مثل اینکه شما یکی از آشنایانتان را برای استخدام به ما معرفی کنید و اگر بعد از گذشت شش ماه او هنوز مشغول به کار بود- انتخاب شده بود- شما مبلغ ??? پوند بدون مالیات می گیرید.» او اضافه می کند: «ما می خواستیم از یک کیسه خون تقریبا خالی به عنوان شوخی استفاده کنیم که یعنی دفتر گرافیکی مکن تشنه خون جدید است (به نفرات بیشتری احتیاج دارد) اما وقتی ما ایده مان را به تولید کننده های کیسه های خون گفتیم آن ها از اینکه ما می خواستیم از یک وسیله حیات بخش و زندگی بخش برای کار سبک و بی اهمیتی مثل این استفاده کنیم، جا خوردند.» بنابراین سیمون فرو «Simon Farrow» از شرکت بسته بندی پیشرفته در انگلستان وارد صحنه شد، او از ترکیب pvc جوش داده شده و خون تاتری بسته های خون ساخت، آن ها با توجه خاص خودشان به جزییات، کار را بسیار عالی تولید کردند. «درست است که طرح باعث شد چند نفر از دخترها در امور مالی به گریه بیافتند اما شرکت مکن از آن زمان تا به حال به جای پرداخت پول به آژانس های کاریابی، بالای یک هزار پوند به کارمندان خودش داده است و تیم ما به عنوان یک تجربه، از قبل خیلی مستحکم تر است.»

برای معرفی تبلیغات جدید برنامه تلویزیونی جانوست «John West» درباره کوسه ها به خریدارها و افراد در ارتباط با رسانه ها، بسته های حاوی یک نوار ویدیویی، یک برنامه ریز رسانه ای و یک دستگاه منگنه فرستاده شد. ظرف حاوی این وسایل، ضربه خورده و گاز گرفته شده بود تا به نظر بیاید از آوراه های یک کوسه سفید بزرگ نجات داده شده و فرستاده شده است. که همه اینها داخل یک کیف پست سفارشی که رویش نوشته شده بود: «عذرخواهی بابت تاخیر»، قرار گرفته بود. هرکدام از این بسته ها در دفتر طراحی گرافیکی و با دست به این حالت در آمده بودند که این شامل یک خط تولید مجهز به ابزار خیلی تیز و ارهای می شد تا حس حمله کوسه را به درستی خلق کنند و در آن هفته فروش بسته های چسب زخم در منچستر به طور ناگهانی افزایش پیدا کرد.
جس وون گلوک «jess von gluck» از دفتر طراحی گرافیکی موتیو «motive» می گوید: «بسته های پستی وقتی که غافلگیر کننده باشند همیشه خیلی بیشتر در خاطر می مانند». «دریافت کننده ها این طرح در خاطرشان می ماند، اما ما فکر کردیم چه اتفاقی می افتد اگر که این بسته روی پایشان بیافتد؟ خیلی هم بهتر می شود، البته نه اینکه ما بخواهیم به مشتری هایمان صدمه بزنیم، هرچند ساختن این چیزها به اندازه کافی خطرناک است.» برای خلق این بسته های تبلیغاتی، طراحان موتیو به مغازه های فروش آهن آلات رفتند و از ارزانترین حباب های چراغی که موجود بود به تعداد خیلی زیاد خریدند. آن ها تصمیم گرفتند که از حباب های معمولی- فرم ساده حباب چراغ- برای این طرح استفاده کنند و در نتیجه حباب های صاف یا زیادی گرد به درد نمی خوردند. بعد از بریدن بخش فلزی ته حباب به داخل آن روغن مالیدند و آن ها را با سیمان پر کردند و بعد قسمت فلزی را به انتهای حباب متصل کردند. حباب های پر شده را داخل کوره داغ آریزونا قرار دادند و وقتی که سیمان سفت شد حباب شیشه ای دور آن را شکستند ( اما به سختی نیمی از چراغها سالم میماند، بنابراین تعداد زیادی اضافه تهیه کردند). لیبل متصل به چراغ و نوشته داخل جعبه به صورت برجسته کار شد اما گلوک فهمید که مردم به آن قسمت از کار بیتوجه بودند. او می گوید: «از آن جایی که ما طراح هستیم نه سنگتراش، ترجیح میدادیم روش ساده تری برای طراحی مان پیدا کنیم اما از آنجا که این طرح خیلی خوب جواب داده است به نظر می رسد حالا حالاها قرار نیست از دستش خلاص شویم.»

ربکا مندز «Rebeca Mendez» می گوید: «این مجموعه مقالات، با عنوان «Slow Space» نوشته شده توسط معماران و هنرمندان درباره وضعیت بیثبات «ماهیت ماده در حرکت آهسته» صحبت می کند. مقالات چگونگی نقش زمان در ماده و چگونگی واکنش ماده در گذر زمان را شامل می شود. موادی که برای کتاب استفاده می شد هم به نوبه خود خیلی مهم بود.» جلد قابل لمسی که مندز برای این کتاب طراحی کرده بود از ماده حساس به دما ساخته شده بود ( با تغییر درجه حرارت محیط یا لمس با دست رنگ جلد تغییر می کرد) و کاملا حس مقالات را به خواننده منتقل می کرد.